Zastrzeżenia RPO wobec nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego

Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał Minister Zdrowia stanowisko krytyczne wobec projektu nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (nr UD274). Pismo jest efektem analizy projektu dokonanej przez Komisję Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego i wskazuje na ryzyka systemowe oraz konstytucyjne wynikające z proponowanych zmian.

‍

Zmiana zasad przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody

Projekt przewiduje rozszerzenie przesłanek przymusowej hospitalizacji poprzez dodanie tzw. przesłanki psychologicznej, obok dotychczasowych: medycznej i zagrożenia życia lub zdrowia. RPO podnosi, że nowa przesłanka opiera się na ocenie zdolności postrzegania rzeczywistości i kierowania własnym postępowaniem, co jest trudne do obiektywnej weryfikacji. Jednocześnie projekt nie zawiera uzasadnienia ani analizy skutków tak istotnej zmiany.

‍

Rozszerzenie pojęcia „choroba psychiczna” na „zaburzenia psychiczne”

W trybie wnioskowym przyjęcia do szpitala projekt zastępuje pojęcie „choroby psychicznej” terminem „zaburzenia psychiczne”. RPO wskazuje, że jest to pojęcie znacznie szersze, co prowadzi do rozszerzenia kręgu osób mogących zostać objętych przymusową hospitalizacją – bez wprowadzenia dodatkowych kryteriów ochronnych i bez uzasadnienia legislacyjnego.

‍

Stosowanie środków przymusu w domach pomocy społecznej

Projekt znosi obecny limit czasowy (8 godzin) stosowania unieruchomienia lub izolacji w domach pomocy społecznej i pozostawia decyzję w tym zakresie lekarzowi, bez ustawowego ograniczenia. RPO podkreśla, że brak limitu oraz brak odniesienia do wcześniejszych krytycznych raportów NIK i Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur rodzi ryzyko naruszeń praw osób z zaburzeniami psychicznymi.

‍

Kontrola osobista pacjentów

Projektowane przepisy dotyczące kontroli osobistej są – zdaniem RPO – fragmentaryczne i niepełne. Brakuje m.in. obowiązku wskazania przyczyny kontroli, możliwości zaskarżenia decyzji, zasad postępowania z odebranymi przedmiotami oraz gwarancji poszanowania godności pacjenta. Tak skonstruowana regulacja może prowadzić do nadużyć.

‍

Ocena ogólna projektu

RPO wskazuje, że mimo deklarowanego celu porządkowania terminologii projekt wprowadza zmiany o charakterze systemowym, pozostając jednocześnie niespójny i niekompletny. W konsekwencji może on prowadzić do regulacji trudnych lub niemożliwych do stosowania w praktyce oraz do naruszeń praw i wolności człowieka.

‍